ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΗΣ ΟΝΟΜΑΣΙΑΣ "ΠΑΛΑΙΟΜΑΝΙΝΑ"

By Thomas Togias

Δύο τρόπους έχουμε σήμερα για αντλήσουμε πληροφορίες για την σύγχρονη  ονοματοδοσία του χωριού: Η πρώτη προκύπτει από μαρτυρίες ανθρώπων και ο δεύτερος από γραπτά κείμενα.  

Οι ντόπιοι λοιπόν σε προηγούμενες γενιές αναφερόταν ως προς το χωριό με τη λέξη "Μάνια" που ήταν κάπως συνώνυμο και με το βελανιδοδάσος της περιοχής αλλά γύρω από το σημερινό χωριό όπου περίοπτη θέση κατέχει το αρχαίο κάστρο.

 Σε σχετική του έρευνα ο δημοσιογράφοσ Δ Στεργίου αναφερει:

... στην αρχή η λέξη « Μάνη», ήταν «Μαίνη», δηλαδή «Κάστρα Μαίνης» ή «Παλαιομάϊνα», όπως αναφέρεται στα έγγραφα του 1821! Η Παλαιομάνινα επιβεβαιώνει τη διαπίστωση ότι η εγκατάλειψη των αρχαίων πόλεων της περιοχής, λόγω της «ερημίας» μετά την επικράτηση των Ρωμαίων (146 π.Χ.), είχε ως αποτέλεσμα στα μεσαιωνικά χρόνια, να ξεχαστούν όχι μόνο τα ονόματα, αλλά και οι θέσεις τους. Για την( άγνωστη ακόμα!) αρχαία πόλη της Παλαιομάνινας διαπιστώνεται ότι το ξεχασμένο αρχαίο όνομά της υποκαταστάθηκε από ένα νέο, δηλαδή Παλαιό Μάνι, Παλαιομάνινα, Παλαιομάϊνα, Μάνινα, Μάνια. Τα πολλά χρόνια, οι πολλοί αιώνες σκέπασαν με το αρχαίο όνομά της με λησμονιά, αλλά, καθώς παρέμενε πάντοτε επιβλητική με την ακρόπολή της, τους πύργους της και τις πύλες της, στη συνέχεια οι ίδιοι οι κάτοικοι, ως νομάδες πια προφανώς, της έδωσαν μιαν ονομασία που ταίριαζε σε αυτό που έβλεπαν. Δηλαδή, μια ονομασία με πρώτο συνθετικό τη λέξη «Παλαιό», που κυριαρχεί στην Ελλάδα, όταν αναφέρεται γενικώς σε αρχαία ή παλιά τοποθεσία ή πόλη ή χωριό, και με δεύτερο συνθετικό τη λέξη «Μάνι» ή Μαϊνι» ή «Μαϊνα» , που δηλώνει οχυρό, κάστρο! Σημειώνεται ότι και η Μάνη, κατά την ασφαλέστερη εκδοχή, πήρε το όνομα από την αρχαία οχύρωση, το αρχαίο κάστρο περιοχής. Μάλιστα είχε και την ονομασία Παλαιά Μαϊνη, όπως η Παλαιομάνινα!Οι έως τώρα γνωστές μαρτυρίες για κατοίκηση στην περιοχή και κατά τη βυζαντινή περίοδο αναφέρονται στην περιοχή ως «Μάνη» ή «Παλαιό Μάνι». Συγκεκριμένα, για πρώτη φορά αναφέρεται η αρχαία πόλη ως «Παλαιό Μάνι» από τον Κυριακού Αγκωνιάτη (εξ Αγκώνος), ο οποίος επισκέφτηκε την περιοχή το 1436. Η ονομασία αυτή επικράτησε, όπως φαίνεται, επί αιώνες, αφού ως «Παλαιό Μάνι» αναφέρουν την Παλαιομάνινα οι περιηγητές Λήκ και Εζέ, οι οποίοι επισκέφθηκαν την περιοχή το 1809 και το 1860 αντίστοιχα και άλλοι Έλληνες συγγραφείς.

Επίσης, με το όνομα «Μάνη» αναφέρει την Παλαιομάνινα σε τρεις σελίδες και ο Τούρκος περιηγητής Εβλιγιά Τσελεμπή (Evliya Gelebi), ο οποίος την επισκέφθηκε το 1668. Συγκεκριμένα, στο βιβλίο του υπό τον τίτλο «Ταξίδι στην Ελλάδα» (Απόδοση Νίκος Χειλαδάκης, Εκδόσεις Εκάτη, 2010) στη σελίδα 211 αναφέρει τα εξής:
«Και το σουλτανικό φιρμάνι με το οποίο υποχρεωνόταν ο κασαμπάς να στείλει ραγιάδες και στρατιώτες στον ντισντάρη της Μάνης, το παραδώσαμε σ΄ ένα μουσουλμάνο αγρότη, που το σπίτι του ήταν πολύ μακριά από Ζεμπάν (Ζαπάντι). Σ΄ αυτουνού μείναμε τη νύχτα και το πρωί, αφού του δώσαμε τρακόσια γρόσια και αγοράσαμε ένα άλογό του, φύγαμε άρον, άρον…».
Κρίνω αναγκαίο το ακόλουθο σχόλιο: Η Παλαιομάνινα ήταν την εποχή εκείνη ένας σημαντικός «κασαμπάς» (κωμόπολη), η οποία μάλιστα είχε ντισντάρη, δηλαδή φρούραρχο, διοικητή του φρουρίου!
Επίσης, στη σελίδες 213 και 214 γράφει τα εξής:
«Ο μπέης της Ινέμπαχτης (Ναυπάκτου)- αφού έκανε κουμάντο με τον υπασπιστή του- έδωσε τελικά στον καταπονημένο εμένα ένα πουγκί κι ένα άλογο. Και μ΄ έστειλε στον σερντάρη της Μάνης (αποκεί ψηλά θαύμασα όλα τα κονάκια του σαντζάκ».
Παρατηρούμε, λοιπόν, ότι και στο σημείο αυτό ο Τσελεμπή ονομάζει την πόλη της Παλαιομάνινας «Μάνη», η οποία μάλιστα είχε και «σερντάρη», δηλαδή τοπικό αρχηγό των γενιτσάρων, ενώ από εκεί ψηλά εκφράζει και τον θαυμασμό του για τα πολλά κονάκια του Σαντζάκ, του Νομού, τα οποία σίγουρα ανήκαν σε νομάδες, αφού τα κονάκια ήταν τα βασικό τους κατάλυμα. Άλλωστε, στην Παλαιομάνινα υπάρχει και το τοπωνύμιο «Παλιοκούνακα»!
Στη συνέχεια και στη σελίδα 222 του βιβλίου του, ο Τσελεμπή είναι πιο αποκαλυπτικός για την επίσκεψή του στην Παλαιομάνινα. Συγκεκριμένα, μετά την επίσκεψή του στο «Λαχόρ» (Αγρίνιο) αναφέρει τα εξής για τη «Μάνη»:
«Και αναχώρησα για να πάω στον ντισντάρη της Μάνης. Μόλις έφτασα εκεί, ο ταπεινότατος εγώ, με γέμισαν με δώρα. Κι αυτοί μιλούν ρωμέϊκα. Τα παλικάρια ντύνονται κατά τις νησιώτικες συνήθειες, με κόκκινα φέσια και κάπες. Οι πιο ώριμοι όμως φοράνε επιχρυσωμένα σαρίκια, λιπαντζέ – σαμούρ και-γενικά- ακριβά και μεγαλόπρεπα ρούχα. Το νερό τους είναι πηγαδίσιο, αλλά δροσερό. Η περιοχή παράγει ρύζι, λεμόνια, νεράντζια, μανταρίνια κι ελιές. Το κλίμα είναι πολύ εύκρατο. Ξαναγύρισα στο Λαχόρ βαδίζοντας για μισή ώρα σε μια πλαγιά κατάφυτη από αμπέλια…». 

Θα μπορούσε κάποιος να αντιπαραβάλλει και την έρευνα σχετικά με την ετυμολογία της λέξης "Μάνη" του νομού Λακωνίας, όπου τη ονομασία Μαΐνη ή Μάνη αναφέρεται από τον Κωνσταντίνο τον Πορφυρογέννητο: ‘’Ιστέον ότι οι του κάστρου Μαΐνης οικήτορες ουκ εισίν από της γενεάς των προρηθέντων Σκλάβων, αλλ’ εκ των παλαιοτέρων Ρωμαίων…”. Στο βίο του Νίκωνος του Μετανοείτε μνημονεύεται προς τα τέλη του δεκάτου αιώνα ‘’..προς Μαΐνην παρεγένετο, κακείθεν προς Καλαμάταν μετέβη…’’. (Σπ.Λάμπρου, Ο βίος του Νίκωνος του Μετανοείτε, Νέος Ελληνομνήμων, 3(1906)161).