3.ΟΙ ΛΑΤΙΝΟΦΩΝΟΙ ΤΩΝ ΒΑΛΚΑΝΙΩΝ

"Νόμος ἀρχαῖος ἦν, πάντα μὲν τὰ ὁπωσοῦν πραττόμενα παρὰ τοῖς ἐπάρχοις, τάχα δὲ καὶ ταῖς ἄλλαις τῶν ἀρχῶν, τοῖς Ἰταλῶν ἐκφωνεῖσθαι ῥήμασιν· οὗ παραβαθέντος, ὡς εἴρηται, (οὐ γὰρ ἄλλως) τὰ τῆς ἐλαττώσεως προὔβαινε· τὰ δὲ περὶ τὴν Εὐρώπην πραττόμενα πάντα τὴν ἀρχαιότητα διεφύλαξεν ἐξ ἀνάγκης διὰ τὸ τοὺς αὐτῆς οἰκήτορας, καίπερ Ἕλληνας ἐκ τοῦ πλείονος ὄντας, τῇ τῶν Ἰταλῶν φθέγγεσθαι φωνῇ, καὶ μάλιστα τοὺς δημοσιεύοντας".


Ιωάννης λαυρέντιος Λυδός, «Περί αρχών της Ρωμαίων πολιτείας» (σελ. 261-262)

Η ανάρτηση αυτή δημιουργήθηκε για δύο λόγους :

α) διότι είναι σημαντικό να γνωρίζουμε για τους ομόγλωσσούς μας που πιθανόν να φέρουν κοινά ήθη και έθιμα που βοηθούν στην καλύτερη μελέτη της κουλτούρας όπως διασώζεται στο συνολό της και

β) διότι ο μόνος τρόπος για να μην παγιδευτούμε από "καλοθελητές" που αγωνιούν για την ανάδειξη της ιστορίας μας, είναι η σωστή ενημέρωση μας καθώς σύμφωνα και με τον εθνικό μας ποιητή Δ. Σολωμό είναι "εθνικό ό,τι είναι αληθινό'

FYROM

Ο πληθυσμός των λατινόφωνων βαλκανίων βρίσκεται κυρίως στην Ελλάδα αλλά όχι μόνο. Η παρουσία τους παρατηρείται ιστορικά (Κουκούδης, Weigand) σε όλη την περιοχή των βαλκανίων με τις προγονικές μητροπολιτικές εστίες κατά κοινή αποδοχή στην οροσειρά της Πίνδου. Ο νομαδικός και ο ημινομαδικός τρόπος ζωής των περισσότερων Αρμάνων μετά τον εκλατινισμό τους, τους επέτρεψε για πολλούς αιώνες να μετακινούνται στην ευρύτερη περιοχή των ελληνικών συνόρων έως τον 19 αιώνα όταν μεγάλα αστικά κέντρα όπως της Μοσχόπολης και του Μοναστηρίου που κατοικήθηκαν κυρίως από πληθυσμούς Αρμάνων διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στις οικονομικοκοινωνική κατάσταση της εποχής. Παρόλαυτά η καταστροφή των πόλεων αυτών από Τουρκαλαβανούς τους οδήγησε σε μια διασπορά πχ στην Ρουμανία για αναζήτηση μεγαλύτερης ασφάλειας με έντονο όμως ελληνοτακτισμό καθώς η χώρα που ευεργετήθηκε περισσότερο από επιφανείς Αρμάνους των βαλκανίων είναι η Ελλάδα. Οι περισσότεροι λατινόφωνοι κατάφεραν να μείνουν σε ελληνικό έδαφος ή να μετοικήσουν σε αυτό κυρίως ωθούμενοι από την εθνική συνείδηση που έφεραν για την ελληνικότητα τους. Τρεις τουλάχιστον φορές (βλ η καταγωγή των Αρμάνων) επιχειρήθηκε στη νεότερη ιστορία να αυτονομηθούν σε ανεξάρτητο κράτος με πρόσχημα της χρήση της λατινογενούς τους γλώσσας (από Τούρκους, Ρουμάνους και Ιταλούς) αλλά και τις τρεις φορές η προσπάθεια απέτυχε κυρίως γιατί οι ίδιοι οι Αρμάνοι Βλάχοι δεν θέλησαν να ανεξαρτοποιηθούν.

ΑΛΒΑΝΙΑ
Στην Αλβανία η πιο κοινή ονομασία είναι rrãmãnji or rrãmenji ενώ οι Αλβανοί τους αποκαλούν "Chobans" από την τουρκική λέξη Çoban που σημαίνει βοσκός. Θεωρούνται εως και 1000.0000 και αναγνωρίζονται από το κρατος ως πολιτιστική μεινότητα. Οι περισσότεροι εντοπίζονται μεταξύ Pogradec και Korçë. Η πολύχρονη παρουσία τους και κει όπως και στην Ελλάδα επηρέασε σημαντικά την κουλτούρα και την οικονομία της Αλβανίας. Πρόσφατα στην πόλη Divjaka γίνονται προσπάθειες για τη διατήρηση της γλώσσας με τη δημιουργία σχολείων . που ενισχύονται οικονομικά από την Ρουμανία. Όπως παρουσιάζετι και σε σχετικό άρθρο (Ziuar. 3089 de marti, 10 august 2004 ) έχει δημιουργηθεί πρόσφατα η εκκλησία 'Schimbarea la fata' (Curcea in Aromanian) στην οποία δόθηκαν δόθηκαν 2 δις lei από τη ρουμανική κυβέρνηση. Πολλοί Αρμάνοι μετανάστευσαν στην Ελλάδα ως ομογενείς κρατώντας όμως τη ταυτότητα τους αυτή άγνωστη καθώς θα αντιμετωπιζονταν σαν δυο φορές ξένοι.

Σύμφωνα με εθνικούς καταλόγους υπάρχουν περίπου 10000 Αρμάνοι (census 2002), Βλάχοι όπως αποκαλούνται επίσημα εκεί.Θεωρούνται εθνική μειονότητα και αντιπρωσοπεύονται και στη Βουλή και φυσικά έτσι διεκδικούν εκπαίδευση και ειδική μεταχείρηση ενώ έχουν δικά τους περιοδικά, κανάλι, βιβλία. Υπάρχουν πάμπολλες οργανώσεις και Σύλλογοι με τα εξής ονόματα : Union for Aromanian Culture from Macedonia, The Aromanian League of Macedonia, The International League of Aromanians, Comuna Armãneascã ("Frats Manachia", The Aromanian Community Manachia Brothers in Bitola), Partia-a Armãnjlor di tu Machedonia (The Party of the Aromanians from Macedonia) and Unia Democraticã-a Armãnjlor di tu Machedonia (The Democratic Union of the Aromanians from Macedonia). Οι περισσότερο Αρμάνοι εκεί είναι στο Krusevo (11%), Stip (4.3%), Bitola (1.3%), Struga (1%), Sveti Nikole (1.4%), Kisela Voda (1.1%) and Scopje (0.5%).

ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ 
Στη Βουλγαρία οι λατινόφωνοι εντοπίζονται στην περιοχή Pirin, που ήταν Οθωμανική αυτοκρατορία εως το 1913. Σήμερα οι μεγαλύτεροι πληθυσμοί βρίσκονται στην περιοχή γύρω από τη Peshtera. Επίσης εκεί υπάρχουν πληθυσμοί Ρουμάνων και Σέρβων που όμως αυτοαποκαλούνται Βλάχοι Vlachs. Μετά την πτώση του κουμουνισμού το 1989 Αρμάνοι, Ρουμάνοι και Βλάχοι άρχισαν να οργανώνονται κάτω από την ίδια σύλλογο Το 2001 καταγραφηκαν 1,088 Ρουμάνοι και 10,566 Βλάχοι στους οποίους περιλαμβάνονται και πληθυσμός Roma που μιλούν ρουμανικά.

ΡΟΥΜΑΝΙΑ

Από το Μεσαίωνα και μετα εξαιτίας μια σχετικής ανεξαρτησίας που παραχωρούσαν οι Τούρκοι και της καταστροφής από Τουρκαλαβνούς της Μοσχόπολης, Γράμμουστα, Λινοτόπι πολλοί Αρμάνοι μετανάστευσαν στη Βλαχία και τη Μολδαβία. Και πολλοί ενσωματώθηκαν στο ρουμάνικο πληθυσμό. Το 1925, ο βασιλιάς της Ρουμανίας Κάρολος ο ΙΙ έδωσε στους Αρμάνους γη για να αντικαταστήσει με τους Βλάχους μια περιοχή που κατοικούνταν από βουλγαρους γεγονός που οδήγησε και άλλους Αρμάνους εκεί για αναζήτηση μόνιμης ιδιόκτητης γης. Σήμερα το 25% του πληθυσμού ανήκει σε αυτούς και αποτελούν πληθυσμούς από Θεσσαλία, Ήπειρο και Μακεδονία. Εκτιμώνται σε 100,000 Αρμανους, περισσότεροι στη Dobruja. Σήμερα υπάρχει μια τάση διαχωρισμού των αρμάνων ως μια πολιτιστική ή εθνική μειονότητα διεκδικώντας ανιτπροσώπευση στη Βουλή. Το 2002 απογραφή έδειξε: 25943 Constanta - 16300 Tulcea 3550 Bucharest -3274 Ilfov county - 1151 Ialomita county -665.
Τον Ιανουάριο του 2004 ιδρύθηκε η «Αρουμανική Κοινότητα στη Ρουμανία» και είναι οργανωμένη σε ομοσπον­διακή βάση. Σύμφωνα με το Κα­ταστατικό της ονομάζεται και «Αρμάνικη Φάρα στη Ρουμανία». Έχει την έδρα της στο Βουκουρέ­στι και χρησιμοποιεί στη σφραγί­δα της δίγλωσσο ρουμανικό και «αρμάνικο» λογότυπο. Μέλη της είναι Ρουμάνοι πολίτες «αρμάνι­κnς εθνικής καταγωγής». «Εθνικός ύμνος» του «αρμά­νικου έθνους» είναι το ποίημα του ρουμανοδιδασκάλου Κονσταντίν Μπαλαμάτσε, «Ντιμαντάρεα Παρι­ντεάσκα» (Γονική Παραίνεση), γραμμένο το 1888 στα ρουμανικά και διασκευασμένο σήμερα στην «αρμάνικη γλώσσα» για τις ανά­γκες του «έθνους». Θεωρούν τος Αρμάνους απόγονους των αρχαίων Μακεδόνων που όμως δεν ήταν Έλληνες. Στην Ελλάδα εμφανίζονται ως ιδεολογικοί συνοδοιπόροι της «Αρμάνικης Φάρας της Ρουμα­νίας», για την πραγμάτωση των εθνικών της σκοπών, η «Εταιρεία Αρουμανικού (Bλάχικου) Πολιτισμού» με έδρα την Αθήνα και με­μονωμένοι «Αρμάνοι ακτιβιστές».ΣερβίαΣτη Σερβία αποκαλούνται Τσιντσάροι από την Οθωμανική κατοχή. Υπάρχουν περίπου 15,000 ορθλοδοξοι χριστιανοί που όμως δεν μιλούν τη γλώσσα.

Διασπορά Εκτός από τις βαλκανικές χώρες υπάρχουν ομάδες αρμάνων του εξωτερικού κυρίως ΗΠΑ (The Society Fărşărotul, από το 1903 από τον Αλβανό Nicolae Cican) Καναδά, Γαλλία (Trâ Armânami) και Γερμανία.

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΤΩΝ ΑΡΜΑΝΩΝ ΕΚΤΟΣ ΕΛΛΑΔΑΣ

Α. Πληροφορίες που στάλθηκαν στο blog από τον Νικόλαο Παππά

Πηγή: Ineditã. Manuscris ditu arhiva di Freiburg / και / ZBORLU A NOSTRU / το οποίο εκδίδεται ή εκδίδονταν από το "Centrul Europeanu di Studii Armaneshti" .

Dzâtseri- Redewendungen - Παροιμίες 1- Cãndu ai, minduia sh-trã mãni. (Wenn du hast, denk auch an morgen). Εάν έχεις, σκέψου και για το αύριο
2- Scoal-ti tahina cara s-vrei s-agiundzã alargu. (Steh früh auf, wenn du weit kommen willst). Σήκω το πρωί, εάν θέλεις να φτάσεις μακριά
3- Cari s-upãreashti cu lapti suflã sh-tu mãrcatu (Wer sich mit der Milch verbrüht, bläst auch in den Joghurt). όποιος καίγεται από το γάλα, φυσάει και το γιαούρτι
4- Nu cumu vrei, ma cumu pots (Nicht wie du willst, sondern wie du kannst). Όχι όπως θές, αλλά όπως μπορείς
5- Bãrbatlu, easti arburili sh-ficiorlu, ugeaclu a casãljei (Der Mann ist der Pfeiler des Hauses, der Sohn der Schornstein). Ο άντρας είναι ο στύλος(μάλλον έχει γίνει λάθος μετάφραση στα γερμανικά, ίσως να είναι ο θάμνος, απο την λατινική arbusto,) του σπιτιού, το παιδί ο καπνοδόχος
6- Aushlu easti sturlu a casiljei.(Der Alte ist der Pfeiler des Hauses). Ο γέρος είναι ο στύλος του σπιτιού
7- S-easti cã-l vrei hiilu, spuni-lj ciumaglu.(Wenn du deinen Sohn liebst, zeig ihm die Rute). Εάν αγαπάς τον γιός σου, δείξ' του την βέργα
8- Di ambitatu s-aspari shi zurlul (Vor dem Betrunkenen erschrickt auch der Verrückte). Από τον μεθυσμένο φοβάται κι ο τρελός
9- Pãradz fureshti casã nu adarã. (Diebesgut baut kein Haus). Τα κλεμμένα χρήματα δεν χτίζουν σπίτι
10- Furu acatsã furlu. (Der Dieb fängt den Dieb) - Ο κλέφτης πιάνει τον κλέφτη.
11- Streslu s-lja shti, nu shi s-da. (Der Geizige versteht es zu nehmen, nicht auch zu geben). Ο τσιγκούνης ξέρει να πέρνει, δε ξέρει να δίνει
12. Frati, frati nu hrãneashti, ma ca vai di cari nu-lu ari. (Der Bruder ernährt den Bruder nicht, doch weh dem, der keinen hat). Ο αδελφός, τον αδελφό δεν τρέφει, αλλά αλοίμονο σε όποιον δεν έχει(αδελφό)
13. Iu s-ancaci doi fratsi, anamisa s-nu ti badzã. (Wo sich zwei Brüder streiten, da soll man sich nicht einmischen). Σε δύο αδέλφια που μαλώνουν, μη μπείς ανάμεσα
14. Muljearea poali lundzã sh-minti shcurtã. (Die Frau - lange Röcke, kuzer Verstand). Γυναίκα, μακριά φούστα, κοντή γνώση(μυαλό)
15. Muljearea lji scoase peri alghi sh-a draclui. (Die Frau macht, dass auch dem Teufel graue Haare wachsen) Η γυναίκα έβγαλε άσπρα μαλλιά και στον διάολο
16- Atsea tsi nu va s-adarã pãni, antsearnã dipriunã. (Eine, die kein Brot backen will, siebt nur in einem fort). - Αυτή που δεν θέλει να ψήσει ψωμί, κοσκινίζει ... (μάλλον "από το πρωί" θέλεί να πεί) ;
17- Fãrã mumã, ca pulji fãrã cloci. (Ohne Mutter - wie Küken ohne Glucke). Χωρίς μάνα, σαν κλωσόπουλο χωρίς κλώσα
Ποίημα για τη γλώσσα
Limba noastrã-arumâneascã Di pãrintsilji vrutsi lãsatã
Easte faptã tra-lutseascã Ca yamanda-atsea curatã.
Piste lume nu-are-ahtare Limbã dultse ca di njiare,
Când o-ascultu nji se pare Cã-i de-amalamã yisteare.
Ca un cântic nâsã-asunã trã cari shtie tra-s u greascã
Cã-i mushatã sh-multu bunã Limba noastrã arumâneascã.
Nâsã easte graiu tse are Ca tru marmurã sãpatã
A tricutlui-ntreg yisteare Di giuneatsã alãvdatã.
Di tru leagãn pân’ la moarte Tsara noastrã shirpitatã
Di-a ljiei limbã nu-s disparte Di strãushi c-ashi-i scriatã.
Njilji di anji pân-adzi tricurã Sh-limba noastrã multu vrutã
Ca un izvur limpid curã Di nu-s mirã lumea tutã.
S-mirã lumea cum si poate Unã limbã nilucratã
Mushutetsile i le-aibã toate Cându ghine e scriatã.
Ea-i lunjinã multu yie, Shi-i amalamã curatã Arumânlu
cu cari-sh scrie Jalea sh-lacrima curatã.
Noi cu nâsã ne-avem faptã Sh-va-s murim cu nâsã-n gurã
Cã e limbã-ahât aleaptã Shi ca cântic dultse-asunã.
Nâsã-i suflet, nâsã-i banã, Nâsã easte-a noastrã vreare
Sh-când u cântu cu-a mea peanã Disfund canda nâ yisteare
Di briliante mult mushate Cum tru lume alti nu-are,
Aushi, moashe, ficiori, feate, Limba noastrã-i limbã soare:
Di tr-atsea s-u grim dipriunã Naflu tot s-nu s-agârsheascã
Cã mushat shi dultse asunã Limba noastrã arumâneascã.