4.Τόπος- Τοπωνύμια

H δεξαμενή χαμένη δυτικά του χωριού αποτελούσε σημαντικό σημείο αντάμωσης των νομάδων και των κτηνοτρόφων της περιοχής καθώς με τα βρόχινα νερά που μάζευε μπορούσαν να ξεδιψούν τα ζώα τους
. Η δεξαμενή ήταν έργο συλλογικής προσπάθειας των συγχωριανών μας που μπροστά στην ανάγκη της επιβίωσης συστρατεύονταν στην κοινή ανάγκη.

Ένα από τα δίδυμα πηγάδια στη θέση "Πάντια" ή "Βαρικό". Θεωρείται ότι κατασκευάστηκαν από Ριμένους αλλά χωρίς να είναι γνωστή η χρονολογία κατασκευής τους.

ΚΟΥΛΙΑ

Πρόκειται για μια κατασκευή με αμυντικό χαρακτήρα και ήταν οχυρή κατοικία – πύργος κάποιου Τούρκου τιμαριούχου στα προεπαναστατικά χρόνια.

Το κτήριο είναι γνωστό ως «Κούλια» και βρίσκεται πάνω στο χαμηλό λόφο «Γιδομάνδρι», 2 χλμ. Ν. του οικισμού της Παλαιομάνινας, όπου και υπάγεται.  

Η κατάσταση διατήρησης του κτίσματος είναι κακή. Η εγκατάλειψη του κτιρίου οδήγησε στην κατάρρευση και ερείπωση του. Σώζονται οι 4 τοίχοι, εκ των οποίων τμήματα του βόρειου, νότιου και ανατολικού σώζονται σε ικανοποιητικό ύψος και με το δυτικό τοίχο να παρουσιάζει το μεγαλύτερο βαθμό καταστροφής .

Το κτήριο είναι χτισμένο με χοντροπελεκημένους λίθους από υπόλευκο ασβεστόλιθο, αρμολογημένοι με πλούσιο και ισχυρό ασβεστοκονίαμα.  Καλύτερα λαξευμένοι γωνιόλιθοι έχουν τοποθετηθεί στις γωνίες.  Η είσοδος θα ήταν από τα Δ. εφόσον στους άλλους τοίχους δε υπάρχουν ανοίγματα. Επίσης στα σωζόμενα τμήματα  δεν υπάρχουν ανοίγματα παραθύρων, που ασφαλώς θα ήταν ψηλότερα Αντιθέτως σώζονται ανοίγματα των τυφεκιοθυρίδων.  Στο βόρειο τοίχο σώζονται 5 και μάλλον άλλες τόσες στο ανατολικό τοίχο. Έτσι καθώς οι τυφεκιοθυρίδες είναι σε 2 τουλάχιστον σειρές και  η τοιχοδομή συνεχίζει προς τα πάνω, είναι λογικό να υποτεθεί ότι ο πύργος ήταν τουλάχιστον τριώροφος (ισόγειο, α΄και β΄όροφος) και στον β΄ όροφο θα ανοίγονταν τα παράθυρα. 

 Στον περιβάλλοντα χώρο εντοπίστηκαν ερείπια από κτίρια που θα είχαν βοηθητικό χαρακτήρα καθώς και χαμηλός περίβολος.

Η παράδοση που θέλει την «Κούλια» να ανήκει σε κάποιον Τούρκο αγά, συνάδει με την οικιστική παράδοση που υιοθέτησαν κατά τα δυτικά φεουδαρχικά πρότυπα και οι  Τούρκοι τιμαριούχοι. Ο Παπακωνσταντίνου επισημαίνει ότι η ανάγκη αυτή έγινε ιδιαίτερα επιτακτική  μετά τα Ορλωφικά και την παρουσία του Αλή Πασά στην Αιτωλοακαρνανία, όταν εκτός από τους Τούρκους που δήωναν την περιοχή στα πλαίσια της καταστολής των εξεγερθέντων, έπρεπε να αμυνθεί κανείς και από τα στίφη των Αλβανών ατάκτων.  Η βάση των κατασκευαστικών ομοιοτήτων που έχει η «Κούλια» με τη Μουχταρίνα,  όσον αφορά το υλικό, τη δόμηση και άλλα μορφολογικά στοιχεία ίσως μπορεί να χρονολογηθεί και η «Κούλια» την ίδια περίοδο με τη Μουχταρίνα.

Στην περιοχή της Αιτωλοακαρνανίας υπάρχουν και άλλες αμυντικές κατοικίες - πύργοι, (Μουχταρίνας, η Κούλια της κυράς Βασιλικής στην Κατοχή  η κούλια Ευηνοχωρίου ιδιοκτησίας Χριστοδούλης Κωνσταντίνας (πυργόσπιτο) κα.

ΣΚΑΛΑ

Μικρό τμήμα του δρόμου που οδηγούσε από το χωριό στο ποτάμι και στο παλιό νεκροταφείο του Αγίου Γεωργίου γνωστού ως "Σκάρε" 'η "Σκάλα" φτιαγμένος από ντόπιες πέτρες. Δημιουργήθηκε όπως αναφέρεται από μαρτυρία του φύλακα των αρχαιοτήτων της Περιφέρειας, Βασίλειου Δ. Πούλιου με εντολή του πάρεδρου Σ. Κωσταρέλου περίπου το 1905. Σήμερα είναι εγκαταλελειμένος, και σε αρκετά σημεία δυσδιάκριτος καθώς δεν λήφθηκε κανένα μέτρο για τη συντήρησή του παρότι είναι συνδεδεμένο με τις δραστηριότητες των κατοίκων στις αρχές του προηγούμενου αιώνα.

ΘΕΣΗ  ΜΙΛΑ

Ο οικισμός «Μίλα» αναφέρεται στα πληθυσμιακά - φορολογικά κατάστιχα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας για το σαντζάκι του Καρλέλι, ήδη από το 1562 με 22 οικογένειες. Έπειτα ο πληθυσμός μειώνεται με 4 οικογένειες το 1642, το 1650, το 1684 και 1 οικογένεια το 1732. Στην απογραφή του 1815 δεν εμφανίζεται (M. Kiel, 2004)  Πιθανότατα μεταξύ του 1732 και του 1815, ο οικισμός να ερημώνεται πλήρως και τότε πρέπει να θεωρηθεί ότι εγκαταλείπεται και ο ναός.    

Πιθανότατα ο ερειπωμένος ναός να αποτελούσε τον κύριο ναό του οικισμού, σε αντίθεση με τον κοιμητηριακό ναό, που βρισκόταν 1,2 χλμ. προς τα Δ. Εκεί βρίσκεται ένα σύγχρονο μονύδριο της Παναγίας της Φανερωμένης, πάνω σε ερείπια παλαιότερης εκκλησίας, που ο ιερέας ισχυρίζεται ότι ήταν γύρω στο 16^ο -17^ο αι. Εξωτερικά του μοναστηριούο ιερέας Άγγελος Μπεκιάρης ανέφερε ότι κατά καιρούς έχουν εμφανισθεί τάφοι και εξέφρασε την πεποίθηση ότι εκεί θα ήταν τα κατάλοιπα του νεκροταφείο του οικισμού Μίλα, πράγμα καθόλου απίθανο.

Οικίες

Λεπτομέρεια από πέτρινο δίπατο σπίτι στην Παλαιομάνινα. Οι κάτοικοι είναι απόγονοι νομαδοκτηνοτρόφων σκηνιτών οι οποίοι ως εκ τούτου δεν έφεραν δική τους οικιστική άποψη αλλά υιοθέτησαν στην κατασκευή των σπιτιών τους την υπάρχουσα ντόπια αρχιτεκτονική.

Παλιό αρχοντικό από τα πρώτα που χτίστηκαν στο χωριό



Ένα από τα παλαιότερα σπίτια του χωριού στο οποίο διακρίνονται οι ξύλινες πόρτες και τα ξύλινα παράθυρα και η μικρή εξωτερική σκάλα που δημιουργούσε από κάτω ένα είδος αποθήκης.






Παλιός παραδοσιακός φούρνος στο χωριό







Άποψη καλντεριμιού στην Παλαιομάνινα

































ΠΑΛΙΟ  ΓΥΜΝΑΣΙΟ




Η ΣΠΗΛΙΑ "ΓΚΟΥΒΑ Α ΦΟΥΡΟΥ" 

Ο δρόμος νότια του χωριού που οδηγεί στην σπηλιά "Γκούβα α Φούρου"

Η έξοδος της σπηλιάς "Γκούβα α Φούρου". όπως φαίνεται από την πρώτη αίθουσα. Υπάρχει και δεύτερη αίθουσα πιο μικρή αλλά με ψηλότερη οροφή.

"Αριστερά, ως προς τον εισερχόμενο, και κάτω από φωταγωγό που επικοινωνεί με την επιφάνεια, εντοπίζονται ίχνη λάξευσης, που πιθανώς ανάγονται κατά την λατρευτική φάση / χρήση του σπηλαίου κατά την αρχαιότητα". Εκθεση ΕΣΕ

"Δεξιά, ως προς τον εισερχόμενο, διακρίνεται στο τοίχωμα λαξευμένος σταυρός, που πιθανώς ανάγεται στην πρώϊμη Χριστιανική εποχή λόγω κάλυψης του από σταλαγματικό υλικό" , ΕΣΕ.

Τμήμα της οροφής στη "Γκούβα α Φούρου" . Σύμφωνα με σχετική έκθεση της ΕΣΕ "Το γεωλογικό περιβάλλον του σπηλαίου, αποτελείται από Δολομιτικούς Ασβεστόλιθους Κρητιδικής περιόδου, όπως μαρτυρούν και απολιθώματα που φωτογραφήθηκαν σε απόσταση 30 περίπου μέτρων Βόρεια της εισόδου. ...... Οι ασβεστόλιθοι, φέρουν γλυφές του τύπου Subkutane Karren, καθώς και Kαρστικές οπές (Kavernose Karren), που ανάγουν την δημιουργία τους κατά το Πλειστόκαινο."




Τμήμα της σπηλιάς "Γκούβα α Φούρου"







H είσοδος της "Γκούβα α Φούρου" σε πλαγιά νότια της Παλαιόμανινας

















ΑΧΕΛΩΟΣ ΠΟΤΑΜΟΣ

Αχελώος ποταμός (ανατολικά του χωριού).Ο Θουκυδίδης αναφέρει ότι η περιοχή των Οινιάδων το χειμώνα λίμναζε από τα νερά του Αχελώου και έκανε τη στρατοπέδευση σ’ αυτή αδύνατη. Την εποχή αυτή ο ποταμός ήταν πλωτός μέχρι την πόλη Στράτο και άρα πλωτή θα ήταν και η δίοδος από την αρχαία πόλη στην περιοχή της Παλαιομάνινας.

Κατασκευή γέφυρας , τμήμα Ιονίας Οδού (2007)











Άποψη του Αχελώου (βορειοανατολικά του χωριού).

ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ

Πολλές φορές οι ονομασίες των τόπων αποτελούν πηγές για την συλλογή πληροφοριών που αφορούν την ιστορία αλλά και την παράδοση ενός χώρου. Προέρχονται από ονομασίες που δόθηκαν από ντόπιους κατοίκους με βάση συνήθως κάποιο ιστορικό γεγονός ή κάποιο θρύλο και μεταφέρονταν προφορικά από γενιά σε γενιά ξεκινώντας πολλές φορές από απροσδιόριστες χρονικές στιγμές. Η παρακάτω λίστα βασίστηκε στη λίστα των τοπονυμίων την οποία παρέδωσε ο Δημήτριος Γ. Πούλιος εκ μέρους της  "Εταιρείας  Φίλων των Μνημείων της Παλαιομάνινας".  Όπως επισημαίνει ο πρόεδρος του Συλλόγου Δ. Στεργίου κανένα από τα τοπωνύμια (>100) δεν έχει τούρκικη, σλάβικη ή αλβανική ονομασία! Όλα σχεδόν είναι στη γλώσσα Ριμινεστι και πήραν την ονομασία τους από ξωκλήσια, αρχαιολογικά μνημεία, ιδιοκτήτες των αντίστοιχων περιοχών, από ζώα (πρόβατα, βόδια, γαϊδούρια), κλέφτες και γεωγραφικό ανάγλυφο και προέρχονται από τη γλώσσα των Ριμένων. Όλα αυτά σημαίνουν ότι η περιοχή αυτή της Ακαρνανίας κατοικούνταν και πριν από την εγκατάστασή των Ριμένων στα σημερινά χωριά τους αποκλειστικά και μόνο από τους ίδιους Έλληνες βλαχοποιμένες. Υπάρχει ένα μόνο τοπωνύμιο στη σλάβικη γλώσσα («λούτσα»), αλλά κι αυτή προ πολλού είχε και έχει ενταχθεί στο ελληνικό λεξιλόγιο.

1. Αγία Παρασκευή περιοχή όπου βρίσκεται ο ομώνυμος ναός
2. Άγιος Γεώργιος παλιό νεκροταφείο στη δεξιά όχθη του Αχελώου, όπου και ο παλιός ομώνυμος ναός πάνω σε ένα γήλοφο)
3. Άγιος Νικόλαος βόρεια του χωριού με τον ομώνυμο ναό σε υψηλό σημείο
4. Αγιαλένου (Αγία Ελένη) λέγεται πως εκεί υπήρχε ομώνυμο ξωκλήσι
5. Αετοφωλιά το υψηλότερο σημείο ίσως σε βουνό
6. Αούζου τόπος βαλτώδης, που πιάνει νερό
7. Αούζου α Νάνου τοποθεσία του Νάνου
8. Βάϊα , δηλαδή του Τάκια Βάϊα (Σταμούλη)
9. Βουκρόλου α Μπέκου Γρέκια με βουκόλους του Μπέκιου
10. Βουβόου Ήσυχο;
11. Γαϊδουρόλακκα12. Γέροντα13. Γιαννέλι στου Γιαννέλη
14. Γκαβιζάκι ανοιχτό μέρος
15. Γκούβα α Ντελί , τρύπα, κρησφύγετο του ληστή Ντελή
16. Γκουφάουα Κουφάλα προφανώς από δένδρο –κουφάλα
17. Γκούβα α Φούρου Η τρύπα, το κρησφύγετο του κλέφτη
18. Γκούβες Τρύπες, τοποθεσία κοντά στην Αγία Παρασκευή, αλλά και στην «Μπισέρκα ατσα ασπάρτα» όπου υπάρχουν οι αρχαίοι «σιροί» δηλαδή ψυγεία λαξευμένα σε πέτρες μέσα στο χώμα προϊον ίσως αρχαίας τεχνολογίας
19. Γκρόπα α Στε Λάκκος του Στεργίου
20. Γκρόπα κου γκόρτς Ο λάκκος με τις αγριαπιδιές
21. Δεξαμενία Τοποθεσία στην οποία υπάρχει δεξαμενή κατασκευασμένη από τους κατοίκους της Παλαιομάνινας τον 20ό αιων πριν από την υδρευση του χωριού. Με τον τρόπο αυτό τα συλλέγονταν τα όμβρια ύδατα τα οποία το χρησιμοποιούσαν για το πότισμα των ζώων.
22. Διχέλι Διχάλα , προφανώς από το σχήμα της περιοχής
23. Κατρίνα Περιοχή δυτικά του χωριού στην οποία είχε σκοτωθεί γυναίκα με το όνομα Κατερίνα κατά το μάζεμα των βελανιδιών (πέσιμο από βελανιδιά)
24. Κάρπινου τοποθεσία όπου ευδοκιμεί ή υπάρχει δένδρο σαν την οξυά, κοινώς γαυρί
25. Κιαπέκου προφανώς από επώνυμο
26. Κιάφα α Μίχα Πέρασμα του Μιχάλη
27. Κιτριτσέλου κακοτράχαλη περιοχή, με πέτρες
28. Κουκίστρα
29. Κούλια αρχοντικό τούρκου αγά τσιφλικά ή διοικητή που είχε στον έλεγχό του περιοχές και διαβάσεις. Η κούλια της Παλαιομάνινας βρίσκεται σε ιδιόκτητο χώρο, νοτιοανατολικά του χωριού, αλλά δυστυχώς είναι ετοιμόρροπη. Δίπλα στην κούλια διακρίνεται μικρός οικισμός μάλλον από τους εργάτες και υπαλλήλους του αγά. Ο ιδιοκτήτης της κούλιας της Παλαιομάνινας θεωρείται ότι ήταν ο Ισμαήλ Αγάς ο οποίος πρέπει να ήταν σύγχρονος του Γιακούμπ Αγά της Πενταλόφου (τότε Ποδολοβίτσα) και κατείχε σημαντικό αριθμό στρεμμάτων στη γύρω περιοχή. Η θέα από την κούλια αυτή είναι πανοραμική, εκπληκτική και εκτείνεται από την πόλη του Αγρινίου έως και το Αιτωλικό
30. Κουντρι σκληρό σημείο
31. Κουρπέτσια α βάτσιουρου γρέκια των αγελάδων
32. Κουρπέστια α στα ασκούμτα κρυφά γρέκια
33. Κουρπέστια α Μήλα γρέκια του Μήλα
34. Κουτσοπόλακκα Μικρή Λάκα
35. Λα ανασκαφίε Στις ανασκαφές και αναφέρεται σε περιοχή ανασκαφών από τον Κ Ρωμαίο το 1916
36. Λαγκάδα37. Λάκκα38. Λα Μόρτου Στον πεθαμένο , πιθανώς θέση ταφής πεθαμένου ληστή, πολεμιστή κλπ
39. Λα Πόρτε Στην Πόρτα, αυλόπορτα αρχαία Πύλη στη δεξιά πλευρά του Αχελώου βορειοανατολικά του χωριού
40. Λα Ρίπε (από την αρχαία λέξη ρέπω, ροπή+κλίση). Εκεί ήταν μια μεγάλη επικλινής λεία πέτρα , που χρησιμοποιούσαν παιδιά παλαιότερα ως .. τσουλήθρα
41. Λα Στέρνα ατσα μάρι Στη μεγάλη Στέρνα στο εσωτερικό της αρχαίας ακρόπολης
42. Λέτσιου Λέτσιος παλιό επώνυμο ή πατρώνυμο του Ράπτης
43. Λούτσα περιοχή που κρατάει νερό, λούτσα που γινόταν γήπεδο το καλοκαίρι
44. Λούτσα κου ρουτζουτίνι Λούτσα με ρίζες δένδρων
45. Λούτσα ντι τζιάνε Η επάνω στο λόφο λούτσα
46. Λούτσα ντι χύμε Κ κάτω Λούτσα
47. Λυγιάου τοποθεσία που ευδοκιμεί η λυγαριά που έχει κλαδιά κατάλληλα για πλέξιμο καλαθιών
48. Μάινα α οϊου τοποθεσία κατάλληλη για πρόβατα
49. Μάσσου Μάσσος
50. Μήλα Περιοχή ανατολικά του χωριού το οποίο αναφέρεται ως οικισμός πριν ακόμα την ίδρυση της Παλαιομάνινας. Είναι η περιοχή στην οποία ο Ε. Μαστροκώστας προχώρησε σε ανασκαφικές εργασίες το 1965 στο κτήμα του Κ. Κουτσομπίνα, σε συλημένο μυκηναϊκό θολωτό τάφο χωρίς δυστυχώς οι εργασίες αυτές να ολοκληρωθούν ποτέ. Οι ιστορικοί Στέφανος ο Βυζάντιος (1508) και Μελέτιος (1807) αναφέρουν οικισμό "Μήλα" στην Ακαρνανία κοντά στην όχθη του Αχελώου. ΄Εχει διατυπωθεί όμως και η άποψη ότι η ονομασία προέρχεται από το επίθετο Μίλας το οποίο συναντάται στα γειτονικά χωριά των Ριμένων (Αρχείο Παναγ. Ζώγα, 2003).
51. Μήτρα Μήτρας
52. Μιχάλι Μιχάλης
53. Μονόξυλο Τοποθεσία προφανώς στην οποία ήταν ποτίστρα σε κοίλωμα κορμού δένδρου ή βάρκα
54. Μπαέμου α τσέου άγουρου Πικραμυγδαλιά
55. Μπασιάνα Μπασιάνας επώνυμο ;
56. Μπασιάνα α τσα νίκα Μικρή τοποθεσία κοντά στη Μπασιάνα
57. Μπέκου Μπέκος επώνυμο ή παρώνυμο οικογενείας στο χωριό
58. Μπερίτσιου Μικρή πλαγιά, μικρός μπέρος
59. Μπισέρκαν α Μπόμπα Η εκκλησία του Μπόμπα
60. Μπισέρκα ατσα ασπάρτα Ερειπωμένη εκκλησία
61. ΜπουλντέκουΜπουλντέκος Προφανώς επώνυμο ή παρώνυμο
62. Μπουρμπουφέτσου Τοποθεσία που υπάρχει μπουρμπουφιάτα, δένδρο με φύλλα που μοιάζουν με εκείνα του κισσού
63. Μπρούζες η Ομπρούτζια
64. Ντάρντου Αχλαδιά
65. Ξυλάκωμα Τοποθεσία που έχει καθαρισθεί από δένδρα που έχει αποψιλωθεί
66. Ουντίτσιου Τοποθεσία με θέα
67. Όρφινα Ορφανή
68. Παζαράκι τοποθεσία όπου διακρίνονται και σήμερα θεμέλια σπιτιών στη σειρά, θεωρείται ότι υπήρχε οικισμός
69. Παλιοχώρε Παλιοχώρι, τοποθεσία όπου υπάρχουν έντονα ίχνη σπιτιών παλιού οικισμού , που η παράδοση φέρει να ιδρύθηκε από Μανιάτες!
70. Παλιοκιλίβι παλιοκάλυβα τοποθεσίες (πάνω από μια) που χρησιμοποιήθηκαν επί αιώνες από τους προγόνους των κατοίκων της Παλαιομάνινας για τα χειμαδιά τους πριν τη μόνιμη εγκατάστασή τους το 1860
71. Πάντια Πεδιάδα, Λάκκα
72. Πάντια α Γουμάρου Η Λάκκα του γαϊδάρου, γαϊδουρόλακκα
73. Πάντια α Κουτσουμπίνα Λάκκα του Κουτσουμπίνα
74. Πατσίλια Πατσίλιας Προφανώς επώνυμο ή παρώνυμο
75. Πηγάδια Τοποθεσία όπου υπάρχουν σήμερα δύο εκπληκτικά παλιά πηγάδια
76. Ρούγκου Τοποθεσία με βάτα ή αγριατριανταφυλλιές
77. Σαλτοβούνι Ψηλό βουνό
78. Σερέτου Σερέτης, προφανώς επώνυμο ή παρώνυμο
79. Σιδέρι Σιδέρης, προφανώς επώνυμο ή πατρώνυμο
80. Σιούτου Γυμνός λόφος
81. Σκάρε (Σκάλα) Δρόμος που οδηγούσε στο ποτάμι και στο παλιό νεκροταφείο κατασκευασμένη περίπου το 1905 από τον πάρεδρο Σπύρο Κωσταρέλο για τη διευκόλυνση των κατοίκων
82. Σκέμπα α λι Γιαννούλε Η πέτρα από όπου αυτοκτόνησε η Γιαννούλα
83. Σκέμπα Λόυγκα Υψηλή, μεγάλη πέτρα
84. Σπάρτσε κάλιουρι χωρίζουν οι δρόμοι
85. Σπηλιάου Σπηλιά
86. Σπιθάρι Σπιθάρι Πηγάδι λαξευμένο σε πέτρα
87. Σπιθάρι α Φούρου Το σπιθάρι του κλέφτη
88. Ταμπόρο Ταμπούρι, βγάζει ατμούς Ή από την παρομοια λέξη "αμπόρο" που σημαίνει αυλή
89. Τρε Λούτσε Τρεις Λούτσες, τοποθεσίες με νερό
90. Τζαμάρα Φλογέρα
91. Τόνα Τόνας προφανώς επώνυμο ή παρώνυμο
92. Τράπου α μήλα Η λαγκάδα του Μήλα
93. Τσίλια α Φώτου Ο βασίλης του Φώτη
94. Τσίνου Τσίνος, προφανώς επώνυμο
95. Τσουγκάρια α Ντόνα Σκληρή ράχη του Ντόνα (α Στεργίου)
96. Τσουγκάρια κου αγρέ (Η ράχη με αγριελιές)
97. Τσούτσα Τσούτσας, προφανώς επώνυμο, ή παρώνυμο
98. Φουγκίε Τόπος για φυγή για κρύψιμο
99. Χολέρα Τοποθεσία όπου συγκεντρώνονταν οι πάσχοντες από χολέρα
100. Ψηλοράχη